4 mei 2018

Wat zou jij doen?

Een indrukwekkende 4 mei herdenking op de Brink in Assen. Wat veel mensen! Was u er niet bij en wilt u toch weten wat ik heb gezegd:

Beste jongens en meisjes,
Geachte dames en heren,

“Wat zou jij doen?”
Met die indringende vraag begint Frank van Vree, directeur van het Nationaal Instituut voor Oorlogsdocumentatie, zijn op verzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei geschreven
thematekst over verzet. Het jaarthema van de Nationale Herdenking is “Jaar van Verzet”. Dat is, zowel met de blik gericht op het verleden, als vooruitkijkend naar de toekomst, een interessant thema.

“Wat zou jij doen?”
Van Vree is er al snel duidelijk over: de vraag stellen is makkelijker dan hem beantwoorden. In eerste instantie ben je geneigd om te stellen dat je altijd in het geweer komt als er sprake is van onrecht, vrijheidsbeperking en discriminatie.
We vinden dat met elkaar zo voor de hand liggend dat de vraag opwerpen bijna als een open deur wordt bestempeld.
Maar ligt het wel zo eenvoudig? Zijn we wel zo sterk als we elkaar willen doen laten geloven?

In de tweede wereldoorloG waren er in Nederland vele moedige mensen die het opnamen tegen de agressie van en onderdrukking door de Nazi’s. Soms omdat onrecht en geweld henzelf trof, soms omdat ze niet weg wilden kijken als anderen door de bezetter werden vervolgd met vaak vreselijke gevolgen. Dat klinkt bijna logisch. Maar zouden u en ik in dergelijke omstandigheden hetzelfde doen? In verzet komen, in welke vorm dan ook?

Het politiek correcte antwoord is natuurlijk ja! Maar zouden we het ook echt doen?

In de tweede wereldoorlog waren er ook mensen die niet actief aan het verzet deelnamen. Sterker nog:
Hoewel er een grote groep Nederlanders veel leed heeft ervaren, kwamen veel andere Nederlanders de oorlogsjaren door in een relatief betrekkelijke rust. Ze wachtten tot de storm zou overwaaien. En daar hoorde het nemen van risico’s niet bij. Valt hen dat kwalijk te nemen? Een sluitend antwoord op die vraag is niet te geven.

Want is het raar als angst voor je leven of dat van je familieleden de boventoon voert bij alles was je doet?
Wanneer onzekerheid overheerst in het dagelijkse leven?
Omstandigheden in snel tempo veranderen?
Is het dan raar dat je principes en overtuiging even op een lager pitje zet?
Het valt heel goed te begrijpen.
In tijden van rampspoed is de overlevingsdrang vaak bepalend.

Maar een keuze is er altijd!
Sta je op in de strijd tegen onrecht?
Of laat je dat aan anderen over in de hoop dat het dan allemaal wel goed komt?
“Wat zou jij doen?”
In Assen zijn inmiddels 8x struikelstenen gelegd voor mensen, vooral Joodse inwoners, die in WOII zijn weggevoerd en niet zijn teruggekomen.
Recent legden we 18 struikelstenen voor mensen die in het verzet actief waren en die de oorlog niet hebben overleefd.
Er was een steen bij voor Hendrik de Ruiter uit Assen.
Voor hem was het antwoord op de vraag “wat zou jij doen” van meet af aan duidelijk:
in verzet komen.
Vechten tegen het onrecht dat ons land had overspoeld.
Opstaan tegen het kwaad, waar ook Assenaren in de jaren 40-45 volop mee werden geconfronteerd.
Uit overtuiging, uit een diep geworteld rechtvaardigheidsgevoel ook.
Een keuze. Want ook Hendrik de Ruiter had kunnen zeggen: sla mijn deur maar even over.
Zijn deur ging wagenwijd open toen hem werd gevraagd tijdelijk onderdak te verlenen aan de belangrijke verzetsman Hendrik van Bemmel.
Van Bemmel voorzag met een geheime zender vanuit het huis van Hendrik de Ruiter aan de Parallelstraat de geallieerden van informatie.
Totdat het op 21 maart 1945 mis ging.
Op die fatale datum werd het huis van Hendrik de Ruiter door meer dan 100 Duitse soldaten omsingeld.
Hendrik van Bemmel kwam in een vuurgevecht om het leven.
Hendrik de Ruiter werd samen met zijn vrouw Geertje, zijn zonen Jacob en Hendrik Jan en dochtertje Aafje, toen pas 10 jaar oud, naar het Huis van bewaring overgebracht.
En op 10 april werden Hendrik en zijn zoons Jacob en Hendrik Jan dood geschoten aan de rand van het Asser Bos.

Hendrik de Ruiter was een Assenaar die van mening was dat hij niet lijdzaam kon toezien hoe onrecht zijn omgeving in een ijzeren greep hield. Hij voegde de daad bij het woord en moest dat, samen met zijn twee zoons, met de dood bekopen. Vorig jaar mocht ik Hendrik samen met mij collega uit Woerden postuum de Legion of Honour toekennen. In 1994 is in Assen de Parallelstraat hernoemd tot Hendrik de Ruiterweg. Hendrik is begraven op de Zuiderbegraafplaats.

Dames en heren,
“Wat zou u doen?”
Het voorbeeld van Hendrik de Ruiter volgen? Vechten tegen onrecht, desnoods tot de dood er op volgt? Of zou u kiezen voor u zelf? Voor uw familie en allen die u dierbaar zijn?
Ook al zou dat betekenen dat principes en overtuiging voor onbepaalde tijd op zij moeten worden geschoven.
We kunnen elkaar voorhouden dat we allemaal een Hendrik de Ruiter zijn. Maar tegelijkertijd hebben we met zijn allen geen idee van wat we onder omstandigheden zoals die tijdens de oorlogsjaren golden zouden doen.

En hoe zit het dan met het heden?
Kijk om u heen en u ziet in de wereld nog steeds conflicten,
waarin onrecht, geweld en discriminatie aan de orde van de dag zijn. Als gevolg van religieuze, etnische, politieke en economische verschillen. Denk aan Afghanistan, Irak, Mali, Syrie. Vier trieste voorbeelden uit een lange lijst. Ook anno 2018 hebben we nog altijd volop reden om de strijd aan te gaan met onrecht.
Te streven naar een vredige en verdraagzame wereld.
Met respect voor andersdenkenden,waarbij afkomst en religie geen rol spelen.

Vanavond herdenken wij allen – burgers en militairen –
die in het Koninkrijk der Nederlanden
of waar ook ter wereld
zijn omgekomen of vermoord
sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog,
in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.

Voor allen geldt dat ze slachtoffer werden. Van overkomen willekeur of vanuit de gevolgen die ze moesten ervaren omdat ze de keuze hadden gemaakt om de strijd aan te gaan met onrecht en onverdraagzaamheid.
Vanavond wisselen gevoelens van verdriet en dankbaarheid elkaar af. Verdriet voor allen die omkwamen. Dankbaarheid voor hen die streden voor een vrij en democratisch Nederland.
Een Nederland met normen en waarden waar we juist nu en in de toekomst samen pal voor zullen moeten staan.
Dat vraagt om begrip, respect, dat vraagt om moed om iedere keer weer als die normen en waarden in het geding zijn in actie te komen.

“Wat zou u doen?”
Zoals al eerder gezegd: de vraag stellen is makkelijker dan hem te beantwoorden. Laten we in ieder geval met elkaar naar streven om als het moment daar is met elkaar te zeggen:
“Ik doe het en we gaan het samen doen!”